МӨНГӨН ЦОМ-2011

Х.Сүглэгмаа

АУГАА ИХ ШАНАГАН ХОРХОЙНУУД МИНЬ

Аугаа их шанаган хорхойнууд минь
Алдрын оргилд та нарыгаа нэг дуулъя
Асарлагч тэнгэр наран сарны дор
Амин хайртай гол усанд минь ирж
цэнгэсний чинь төлөө
Аугаа их шанаган хорхойнууд минь
Алдрын оргилд та нарыгаа нэг дуулъя

Үзэсгэлэн төгс сарнайг тарьж ургуулдаг
Үнэр ялдам яргуй өөрөө ургадаг
Үүл үүлэн гэвчиг усан болохын шалтаг
Үймэлзэгч энэ орчлонд юуны л учир ирлээ дээ

Чамайг өт хорхой болгосон хувь тавилан
Намайг өвс ногоо болгож өлмийд чинь зулдаг
Намайг өвс ногоо болгосон хувь тавилан
Чамайг өтөг бууц болгож өсгийд минь ивдэг

Чи бидний дээрээс тэнгэр хүртэл нэг янзаар бөхийж
Чимээгүй урсах ус мөрөн минь ав адилхан ундаалдаг
Чиний баяр гуниг миний зүрхэн дундуур урсаж
Чи бидэн зөвхөн сүүдрийн төдийгөөр л ялгагддаг

Миний уйтгарлан суухад чи цэнгэн баясч
Миний уянгалуулан дуулахад чи саваагүйтэн дагадаг
Миний бурханд залбирахад чи гайхаж, аргаа барж
Мянга мянган жил ижийгээ хайрлана гэхэд минь үл итгэдэг

Гомдол цөхрөл баяр гуниг гэж юу байдгийг
Говийн бор толгодод зэрэглээ яаж эрхэлдгийг
Ижий аав хоёрыгоо харуулдан алсын бараа ширтэх
Элэг зүрхнээсээ шаналан эх орноо яаж санадгийг чи мэдэхгүй

Халхын Өндөр гэгээн юуны төлөө шаналж
Хаан ширээ тохойлдон ихсийн дээр залбирсныг
Хатан Мандухай юуны төлөө тэмцэж
Харь түмэн иргэнд мэс хурцалж тэрсэлснийг

Өүлэн ижий, Бөртэ хатан юуны төлөө
Өстний дэргэд үлгэр жаргааж ирснийг
Өөлдийн Галдан бошгот яагаад Ану хатнаа
Өвгөдийн нутагт чулуу дэрлүүлж үлдээснийг

Далайсан сэлмээ буулгалгүй
Дэлхийн талыг эзэлсэн Монголд
Данзанравжаа, Дилав хутагт нь яагаад
Жанч халж болоогүйг

Дасал болсон газар шороо,
Тусгаар тогтнолоо дуулчихаад
Дарьгангын их найрагч Дашбалбар
Даруухнаар яагаад амьд явж болоогүйг

Ялж мандаж үзээгүй
Яг тэрэн шигээ ялагдаж бас үзээгүй
Ядуухан аминчхан чамд
Яаж би учирлах билээ

Онон мөрөн хаашаа урсах нь
Огтхон ч та нарт хамаагүй
Охидоо гоёх гэж нэрийг нь өгдөг монголчууд
Олзлогдож ирсэн харийн хүн
Овъёос тарьж илжиг хөтөлсөн дотор хүн
Одоо энд хэн нь эзэн юм бэ
Огтхон ч та нарт хамаагүй

Айраг исгэх хөрөнгөгүй
Ам тосдох ирэггүй
Айлчиндаа зүслэх унагагүй
Авдрандаа ганц сударгүй

Адуу манаж, унага татаж үзээгүй
Агтны туурайд чулуу бутрахыг хараагүй
Ардын дуу аялж хээр хонож бүр ч бараагүй
Аугаа их шанаган хорхойнууд минь та нарт буруугүй

Шил шаазанхан барьж үзсэнээс
Шир яаж нухдагийг мэдэхгүй
Ший янгуу хэсэхээс өөр
Шимийн архинд халамцаж үзээгүй

Шамбалын дайнд “оройлон” явж
“Шавар хотондоо шавалдан сууж”
Шартаж үзсэнээс шархтаж үзээгүй
Шанаган хорхойнууд минь та нарт буруугүй ээ

Хуврагийн орны тухай
Үлгэрт л гарах болж
Хуучин сүмийн туурь шиг
Энэ сэтгэл эзгүйрч байна

Хувь заяаны төөргийг
Бурханд даатгахаа болиод
Худалдаж энэ хавиараа
Зохицуулдаг болж байна.

Эр самуурч
Охид нөмгөн гүйж
Төр самуурч
Хатад инжгүй буцаж ирж байна
Тэр чамд хамаагүй

Эргүй төрхөм
Эзэнгүй төр
Эмээлгүй морь
Эх оронгүй Монгол үлдэж байна
Энэ та нарт бүр ч хамаагүй

Жаргахдаа хүртэл зовлонгийн үрийг соёолуулдаг
Жараахайн төрөл чамд олдсон нь яамай даа
Захтай дээл, бүс, малгай булаалдаж
Замбуулинд дараа нь харин эр хүн болоорой

Х.Сүглэгмаа «Очирбатын Дашбалбар (намтар, уран бүтээл)» 2009 номоос

«Хүчтэй ард түмэн нь хүчтэй төртэй. Хүчтэй төр нь хүчтэй ард түмэнтэй байдаг» (О.Дашбалбар)

Амьдарч байгаа нийгмийнхээ сайн сайхны төлөө тэмцэнэ, ард түмнийхээ нэгэн эд эс болж төрснийх тэр үндэстний эрх ашгийг хамгаална, түмэн олны төлөө төрийн өөдөөс дуугарна, бас тэдний хүсэн хүлээсэн төр улсыг байгуулахын төлөө зүтгэнэ гэдэг бол тэнгийн ачаа даах, тэгнэсэн ачаагаа тэнцүүг нь олоод тэгшилчих хараатай чадалтай хавтай эрсийн хийдэг ажил юм. О.Дашбалбар бол энэ утгаараа ХХ зууны монгол төрийн түүхэнд, тэр дундаа ардчилсан нийгмийн эрх зүйт төрийн тогтолцоог байгуулах, улс төрийн түүхэн дэх, нийгмийг бүхэлд нь хамарсан их хувьсал өөрчлөлтүүдийг туулсан түүхийн ээдрээтэй цаг үеийн төрийн жинг тэгшлэлцэж явсан монголын түүхэнд цөөхөн төрөх сод билэгт хөвгүүдийн нэг юм. О.Дашбалбарын хэлж ярьж байсан олон зүйл өдгөө биеллээ олж байгааг бид бэлээхэн харж, тэр бүрий түүний ямар алсын хараатай улс төрч байсан нь олон зүйлээр нотлогдож байна.
Шударга үнэний төлөө тэмцэлд тэр хэнээс ч айж байгаагүй. Чухам улаан нүүрэн дээр нь хэлж байж санаа амарна. Үнэнийг тэд сонсохгүй байсан ч (зарим нь үнэнийг мэдсээр байж, сонсохыг хүсдэггүй байсан) энэ нь өөрийн тусын тулд биш, гагц өргөн түмэн Монголын төлөө гэсэн чин сэтгэл нь дийлж байсан хэрэг. Тэрээр УИХ-ын чуулган дээр “Эцэст нь хэлэхэд 2000 он гэхэд Монгол Улсад өмчийг хувьчилж дуусах нэрээр эрхэм дээдэс хувааж идэх үйл ажиллагааг тасалдуулах нь монголын эх оронч хүчнүүдийн бас нэг анхаарал татсан асуудал болов. Өмчгүй төр хүчгүй, өмчгүй төр нь өмчтэй хүмүүсийн мэдэлд орно. Одоо болтол өөрийн онцлогт тохирсон хөгжлийн загваргүй яваа Монгол Улсад энэ нь үхлийн цохилт болно”[1] гэж хэлж байлаа. Энэ бол 1998 оны 4 сард хэлж байсан үг. Өнөөдөр бид талх гурилын үнэн дээрээ төрийн бодлого барьчихаж чадахгүй, ард түмнээ мөлхүүлж, хэдэн хувийн компанийн олигархиудын хурууны үзүүрээр дохиулж, бензин нийлүүлдэг хоёр компани хоорондоо үгсээд л өглөө босоход үнээ нэмчихдэг, тэрийг хэн ч хянан зохицуулж чаддаггүй эмгэнэлт байдалд хүрээд зогсоогүй аргаа барсан ард түмэн өөрсдөө талбайг нь түрээсэлдэг бараан захын эзнийг, талх гурилын үйлдвэрийн эзнийг төр гэж андуурахдаа хүрээд байгаагаа нуух юун. Сонгосон тэр төр нь, улс орны хөгжил энэ тэрийг бол бүр орхиод өглөө оройны хооронд үмх талх атга гурилаа яаж олох тухай л ярьж байна шүү дээ. Энэнээс илүү бид яаж төөрч, ямар үхлийн цохилтыг хүлээх болж байна вэ?
“Нэг хоёр жил болоод л өөрчлөөд байдаг төр засагтай улс хямралаас хэзээ ч гарахгүй бөгөөд засаглалын хомсдолд орж, улмаар төрийн бодлого бүрмөсөн алдагдах аюултай юм”[2] гэж бичиж байлаа. Өнөөдөр бид ард түмнийг ямагт боловсролгүй, дорд ядуу, эрүүл бус, хүчин мөхөс байлгахыг хүсдэг, өөрсдийнхөө хийх ажлыг эрхэмлэх бус, бушуухан гарч ирээд л төр булааж, төрийн сэнтийд заларч байж ажил хийнэ гэж ярьдаг, эрүүл бус тогтолцоонд ороод, өөрсдөө ч тэдний гар хөл болон хавар, зун, намаржингаа сонгууль л өгдөг жирийн биш амьдралын дэглэмтэй болоод байна шүү дээ.
“Би эвсэл, МАХН хоёрын зохистойг дэмжинэ, нийцгүйг эсэргүүцнэ гэдгээ дахин хэлмээр байна. МАХН-ын удирдлага эвслийнхэнд яасан их хайртай болчихов? Гэнэт зөвшилцөл-улс төрийн соёл яриад, хууль бус наймаа найрааг нь хэлэхээр “хайрт” бидний хооронд яс хаялаа, хэрүүлийн алим ургууллаа гээд бачимдаад байгаа нь хачирхалтай… Зөвхөн өөрсдийнхөө явцуу эрх ашгийг хөндөхөөр сөрөг хүчин болчихоод, өөрсдөд нь хэрэгтэй асуудал бол “зөвшилцөж” улс төрийн соёлтон болчихоод байвал инээдэмтэй хэрэг”[3] хэмээн мөн тэрээр өгүүлж байлаа. Учир нь тухайн үеийн УИХ-ын чуулганд олонх болсон Ардчилсан хүчнийхэн болоод, цөөнх болсон МАХН-ынхан хоорондоо наймаалцан, улс төрийн 3-дагч хүчний (МУНН-аас сонгогдсон гишүүний) санаа бодлыг тусгалгүйгээр олны хүч барин, УИХ-ын гишүүний эрх зүйн байдлын тухай болон Засгийн газрын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах хуулийн төсөлд санал нэгдэн, УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүний үүргийг хавсарч болно хэмээн шийдвэрлэснийг эрс эсэргүүцэж байсан юм. Өнөөдөр чухам энэ хуулийн дагуу УИХ-ын гишүүд Засгийн газрын гишүүн байна гэснээр хууль тогтоох дээд байгууллага нь засаглалын байгууллагадаа дуртай өдрөө гар хүрч өөрчилдөг, мөн Засгийн газрын гишүүд нь засгийн гэхээсээ илүү сонгогдсон намынхаа бодлогоор төрийн ажлыг төсөөлдөг болж, өөрөөр хэлбэл нам төр хоёр нь холилдсон, нэг намын бодлогоос шууд хамааралтай төрийн ажил явагддаг гаж тогтолцоонд ороод байгаа билээ. Үүний үндэс суурь нь тухайн үед Дашбалбарын эсэргүүцээд дийлээгүй хүчин мөхөсдсөн тэрхүү хуулийн төсөл юм. Тэрээр гагц монголын ард түмний эрх ашгийн төлөө гэсэн нэгэн үзүүрт сэтгэлийг барин үүний тулд өөрийн намын нөхөдтэйгөө ч санал зөрөх зүйл өчнөөн гарч байсан юм. Газрыг хувьд өмчлүүлэхгүй гэсэн өөрийнхөө үзэл баримтлал дээр тууштай зогсож өгөхгүй намын болоод хувийн эрх ашгаасаа илүүг сэтгэж чадахгүй байгаа МУНН-ынхаа тухайн үеийн удирдлагуудтай зөрчилдөн улмаар МУНН-аасаа гарч, МҮСН-тай нийлэн МУШЁН болгон хамтарч ажилласан юм. МУНН нь ч улс төрийн үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлж байсан. Энэ тухайд “Нэг хэсэг хүн намаасаа урваж л байг. Харин би намаасаа гарлаа ч эх орноосоо, Монгол Улсаасаа урваагүй, Монголд газар хэрэгтэй, Газаргүй улс гүрэн гэж байдаггүй. Энэ л бидний зөрөлдөөний үндэс болсон”[4] гэж өгүүлээд цаашдынхаа үйл ажиллагааг үргэлжлүүлсэн юм. Энэ бүхнээс харахад Дашбалбарт өөрийн хувийн болоод намын, нутаг усны, хэсэг бүлэг аялдан дагалдагч бүлэглэлийн эрх ашгийн аль нь ч байгаагүй, зөвхөн монгол эх орны газар шороо, тусгаар тогтнол, монгол үндэсний ард түмний эрх ашиг л гэж байсан. Энэ улс төрийн үзэл баримтлалынхаа чиг шугаман дээр баттай зогсож, нэгэн насны бүхий л амьдралаа үүний төлөө зориулж байсан юм…(хуудас 166-169)
Түүний ярьж бичиж байсан олон зүйл эдүгээ өөрийг нь цаг хугацааны өмнө шүүгдэхэд гэрч болон үлдсэн байдаг юм.
О.Дашбалбар АИХ, УИХ-ын чуулган дээр эрхэм депутат, гишүүдэд хандан хэлж байсан, мөн чуулганы хуралдаанууд дээр бүх ард түмний тусын тулд өгүүлж байсан үгнүүдийг ажиглаад байхад яг одоо бидний дунд амьдраад, өнөөдрийн бидний үзэж туулж байгаа зовлон жаргалыг хамт үзэж туулж байгаа юм шиг энэ бүгдийг ийм юм болно хэмээн урднаас харсан юм шиг хэлж ярьж үлдээсэн нь бас л сонин санагддаг юм. Тэрээр УИХ-ын чуулган дээр гишүүдэд хандаж: УИХ-ын эрхэм гишүүд ээ! Та аль намын гишүүн байх нь хамаагүй, харин та монгол улсын иргэн л байх ёстой. Монгол Улсын иргэнд бол тусгаар тогтнолоос илүү үнэтэй юм байх ёсгүй. Тусгаар тогтнолын хувьд газар шорооноос үнэтэй юм үгүй. Үүнийг мартвал түүх өршөөхгүй. УИХ-ын эрхэм гишүүд ээ!Та бүхнээс би нам чинь үнэтэй юу? Эх орон чинь үнэтэй юу гэж асууж байна...
хэмээн өгүүлсэн байдаг бол үндэсний боловсон хүчний бодлого алдагдаж сэхээтнүүд мэргэжилтнүүдийг мянга мянгаар нь нам эвслийн золиос болгодог одоо бол хэн бүхний чих нүд дөжирчихөөд угаасаа тийм байх жам ёстой юм шиг хэвийн үзэгдэл болчихсон, нам дагасан төрийн бодлогын гажуудлыг шүүмжилж:
“Ц.Элбэгдорж “бид 3000 хүнээ ажилтай болгосон” гэж намынхаа чуулган дээр хэлсэн. Тэгвэл нөгөө талд нь бас 3000 хүн ажилгүй болсныг хэлье. Бусад намынхныг ажил албанаас нь хуу зайлуулдаг сонин туршлага бий боллоо”[5] хэмээн тэртээ 1990-ээд онд халаглан өгүүлж байсан юм. Энэ явдлаас даруй дөрвөн жилийн дараа:
Хүчтэй ард түмэн нь хүчтэй төртэй. Хүчтэй төр нь хүчтэй ард түмэнтэй байдаг. Хүчтэй төрийг хүчтэй удирдагчид бий болгодог[6] гэж тэрээр 1994 оны 4 дүгээр сарын 28-ны өдөр бичиж байлаа. Эдүгээ бид худал хуурмагаар дүүрсэн намын олигархиудын төр барьж тоглох тоглоомын утсан хүүхэлдэй болж яваагаа хэлэх битгий хэл, бодох зүрх хүрэхээ больсон байна. Жирийн эрүүл саруул ухаанаар үүнийг бодож, бас тийм эрүүл саруул ухаанаар үнэнийг хэлэх зүрх өнөөдөр хэнд маань ч үлдсэнгүй. Голын нэг эрэг дээр үерийн эрчлэн урсахыг харж арга мухардсан ард түмэн нөгөө эрэг дээр тэр хүчит давалгаан дундаас олз хайсан эрэлчин мэт төр засагтай болсноо нуух юун. Ард түмнийг аль болох эрүүл саруул бус, харанхуй мунхаг, доорд ядуу байлгах нь тэрхүү төр барьж байгаа олигархиуд бидний “мах цусны тасархайнуудын” минь туйлын зорилго болсон байна. …(хуудас 151-154)

Х.Сүглэгмаа «Очирбатын Дашбалбар (намтар, уран бүтээл)» 2009 номоос хэсэглэн авав

[1] О.Дашбалбар “Їндэснийхээ эрх ашгийн тєлєє Їндсэн хуулиа хэд ч єєрчилж болно” № 080/1859
[2] О.Дашбалбар. “Ардчилагчид таргалсаар л ард тїмэн турсаар л” нийтлэл 1994-01-25
[3] О.Дашбалбар “Дайрна, давшилна, тулна” ярилцлага “Зууны мэдээ” сонин.
[4] О.Дашбалбар: “Галинаг би 10000 хїнээр ч солихгїй” сэтгїїлч Д.Оюунцэцэгтэй хийсэн ярилцлага
[5] О.Дашбалбар: “Эрхэм гишїїдийн зєвхєн АНУ-д доншуучилсан онгоцны зардал 70 000 000 тєгрєг” нийтлэл. 1998 он
[6] О.Дашбалбар . Миний їзэл бодол нийтлэл.-“Зохист аялгуу” сонин.1994 оны II улирал (69, 70)